ޒުވާނުންނާއި އަޅުކަމުގެ ލައްޛަތާއި މީރުކަން

އައްޝައިޚް އިސްމާޢީލް މުޙައްމަދު

އަޅުކަމަށް އަހުރެމެންބޭނުންވެގެންވާވުމަކީ ފިޠުރީ ބޭނުމެކެވެ. ﷲ ތަޢާލާ ވަނީ އެކަލާނގެ އެންމެހާ އަޅުތަކުންގެ ކިބައިގައި އެ ފިޠުރަތު ލައްވަވާފައެވެ. އަޅުކަންކުރުމުގައި މީސްތަކުންގެ ތެރޭގައި ތިން ބައެއްވެއެވެ. އެއްބަޔަކީ ބައެއް އުރެދުންތައް ކުރުމުން ތިމާގެ ނަފުސަށް އަނިޔާ ކުރާބަޔެކެވެ. އަނެއް ބަޔަކީ މެދުމިންވަރު އިޚްތިޔާރު ކޮށްގެންވާ ބަޔެކެވެ. އެއީ ފަރްޟުތަކާއި ވާޖިބުތައް އަދާކުރުމާއި އެކު ޙަރާމްކަންތަކުން ދުރުވެ އެއްކިބާވެގެންވާ ބައެކެވެ. ތިންވަނަ ބަޔަކީ ހެއުކަންތައް ކުރުމުގައި އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށްވުރެ ކުރިއަރައިދިއުމަށް ގަދައަޅައި މަސައްކަތްކުރާ މީހުންނެވެ. އެއީ ފަރްޟުތަކާއި ވާޖިބުތައް އަދާ ކުރުމާއިއެކު ސުންނަތްތަކާއި، ނާފިލް ކަންތައް ވެސް ކުރަމުންދާ މީހުންނެވެ. މިކަމަކީ ތަރުބިއްޔަތާއި ގުޅިފައިވާ ކަމެކެވެ. މިކަމުގައި ޒުވާނުންގެތެރެއިން ގިނަބަޔަކީ ފަރުވާލެއް ނުބަހައްޓާ ބައެކެވެ.

އަޅުކަމުގެ އަޞްލަކީ (ﷲ ތަޢާލާގެ ޙަޟްރަތުގައި) އަޅާ ތިމާގެ ނިކަމެތިކަމާއި ތިމާމެންގެ ނިކަމެތިކަން ޤަބޫލުކޮށް އެކަލާނގެއަށް ބޯލަނބައި ކިޔަމަންވުމެވެ. އެހެންކަމުން ޝަރްޢީ ވަޡީފާ ތަކަށް އަޅުކަމުގެ ނަމުން ނަންދެވުނެވެ. އެގޮތަކީ އަޅުތަކުން އެކަން ލާޒިމު ކަންތައް ކަމުގައިދެކެ އެކަން އަދާކޮށްއުޅެނީ ﷲ ތަޢާލާއަށް ނިކަމެތިވެހުރެއެވެ. އަދި ޚުޝޫޢު އާއި ޚުޟޫޢުއާއި އެކުގައެވެ. މިދެންނެވުނީ އަޅުކަމުގެ ޢާއްމު ތަޢްރީފެކެވެ. މީގައި އަންނަނިވި ތިންބައި ޝާމިލުވެގެންވެއެވެ.

އެއީ: 1 - ނިކަމެތިކަމާއި ޚުޟޫޢަތްތެރިކަމެވެ. 2 - ކިޔަމަންތެރިކަމާއި އެކު ބޯލަބައި ޢަމަލީގޮތުން އެކަން ކުރުމެވެ. 3 - އަޅުކަމާއި އުލޫހިއްޔަވަންތަކަމެވެ.

އަޅުކަންކުރުމުން އެއްކިބާވެ އެކަމުން ދުރުވެގެންވަނިކޮށް ޒަމާންތަކާއި ވަގުތުތައް އަހުރެމެންގެ ކިބައިން ފާއިތުވެގެންހިގައްޖެއެވެ. އެއީ ﷲ ތަޢާލާއަށް ކިޔަމަންތެރިކަން އަދާކުރުމާއި މެދު ދަހިވެތިވުމަށްފަހު އެކަމަށް ފަރުވާނުބަހައްޓައި އެކަން ދޫކޮށްލެވިފައި ވުމުންނެވެ. ވީމާ މިކަން މިގޮތަށްކުރެވުނީތީ އެކަމާއިމެދު އަހުރެމެން ދެރަވެ ހިތާމަކުރަމެވެ.

އާލް އިމްރާން ސޫރަތުގެ ފަނަރަވަނަ އާޔަތް އަހުރެމެން ކިޔަވައި އުޅުމާއި އެކުވެސް މިކަން މިގޮތަށް ކުރެވެނީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟
قُلْ أَؤُنَبِّئُكُمْ بِخَيْرٍ مِنْ ذَٰلِكُمْ لِلَّذِينَ اتَّقَوْا عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَأَزْوَاجٌ مُطَهَّرَةٌ وَرِضْوَانٌ مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ "އޭ މުޙައްމަދު ، ކަލޭގެފާނު އެމީހުނަށް ވިދާޅުވާށެވެ! މިދުނިޔޭގައި މީސްތަކުންނަށް ޒީނަތްތެރިކޮށް ދަޅަދައްކައި ހެއްލުންތެރިކުރުވާ ކަންތަކަށްވުރެ ﷲ ތަޢާލާގެ ޢަޛާބަށް ބިރުވެތިވެ އެކަލާނގެ ތިމަންމެނަށް ބައްލަވައި ވޮޑިގެންވާ ކަމުގައިދެކި އެކަލާނގެއަށް ކިޔަމަންވެގެންވާ މީހުނަށްހުރި ހެއުކަމުގެ ޚަބަރު ތިމަންރަސޫލާ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދެއްވަންހެއްޔެވެ؟"

އެއީ ހައްދަވައި ބޮޑުކުރައްވާ ރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި އެމީހުންނަށްހުރި ސުވަރުގެތަކެވެ. އެތާގައިވާ ގަޑުވަރުތަކާއި ގަސްތަކުގެ ދަށުގައި ކޯރުތައް ހިނގަހިނގައި ހުންނާނެއެވެ. އެމީހުން އެތާގައި ތާއަބަދު ދެމިތިބޭނެއެވެ. އަދި އެތާގައި އެމީހުންނަށް ޙައިޟާއި ނިފާސްކަމުގެ ލެއިންނާއި ނުބައި އަޚްލާޤުން ޠާހިރުވެގެންވާ އަނބީންވާނެއެވެ. އަދި މިއަށްވުރެވެސް ބޮޑު ނިޢުމަތެއް އެމީހުންނަށް ލިބުންވެއެވެ. އެއީ ﷲ ތަޢާލާގެ ރުހިވޮޑިގަތުން އެމީހުންނަށް ލިބުމެވެ. ﷲ ތަޢާލާއީ އެކަލާނގެ ޚަލްޤުތަކުންގެ ހުރިހާކަމެއް މޮޅަށް ބައްލަވައި ވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ.

މިގޮތުން އަހުރެމެންގެ ނަފުސުތައް އަޅުކަމުގައި އާދަވެ ޝުޢޫރުތައް ފުރިހަމަވެ އަހުރެމެންގެ ޙިއްސުތައް ހޭލެވިދާނެއެވެ. ވީމާ މިދިރިއުޅުން ފުރިހަމަވެގެންދާހުށީ ބާއްޖަވެރި ކަމަކަށެވެ. އެއީ އަހަރުމެންގެ ފުރާނަތަކާއި ގުނަވަންތައް އެދުވަހެއްގައި ﷲ ތަޢާލާގެ އަމުރުފުޅުތަކަށް ބޯލަބައި ކިޔަމަންވެ އެއަށް ޢަމަލު ކުރުމުންނެވެ. އަދި މިއާއި ޚިލާފަށް އަހުރެމެންގެ ޢަމަލުތައް ދާނަމަ ދިމާވަނީ އުދަގުލާއި ދަތި ދިރިއުޅުމުގެ ދުވަސްތަކާއިއެވެ. އެއީ ސޫރަތުއް ޠާހާގެ 124 ވަނަ އާޔަތުގައި ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَىٰ "ތިމަންރަސްކަލާނގެ ހަނދުމަކޮށް އުޅުމުން އެއްކިބާވެ އެކަމުން މޫނު އަބުރާލި މީހަކަށް ހުރީ ދުނިޔޭގެ އުނދަގުލާއި ދަތިކަމެވެ. ފެންނަފެނުމުގައި އެމީހަކީ އަތްމަތި ތަނަވަސް މީހަކު ކަމުގައިވިއަސްމެއެވެ. އަދި ޤިޔާމަތް ދުވަހުގައި ތިމަން ރަސްކަލާނގެ އެމީހަކު މަޙްޝަރު ކުރައްވަވާހުށީ ކަނުމީހެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ދައްކާނެ ޙުއްޖަތެއް ދަލީލެއް ނެތް ގޮތުގައިމެއެވެ.

އަޅުކަންތައް ކުރުމުން މެދުކެނޑިގެންދިއުމުން ފާޅުވާބައެއް ސަބަބުތައް:
ހިތުގެ ހަރުކަށިކަން
ހަމަކަށަވަރުން އިންސާނާ އޭނާގެ ހިތުގެ ކުރަކިކަމާއި ހަރުކަށިކަން މިދަރަޖައަށް ހަރުކަށިވެއްޖެކަމާއި މެދު އިޙްސާސް ކުރެއެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން އޭނާގެ ހިތް މިހާރު މިވަނީ ހަރުވަމުންގޮސް ހިލައަށްވެފައެވެ. އެއީ އެއްވެސް އެއްޗަކުން އެހިތަށް އަސަރެއް ނުކުރުމާއި، އެއިން އެހެންއެއްޗަކަށް އަސަރެއް ނުކުރުވުމާއި އަދި އެއްވެސްކަމަކަށް މަޑުމައިތިރިވުމެއްނެތުމުންނެވެ.
ކީރިތި ޤުރުއާން ކިޔެވުމާއި އެއަށް ޢަމަލު ކުރުން ދޫކޮށްލުން
ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ އާޔަތްތަކާއި އޭގެ ވަޢީދާއި ބިރުގެންނެވުމަކުން އަދި ޤުރުއާނުގައި އައިސްފައިވާ އަމުރުފުޅުތަކާއި އޭގައި ނަހީ ކުރައްވާފައިވާ ކަންތަކާއި އަދި ޤިޔާމަތް ދުވަސް ސިފަކުރައްވާފައިވާ ކަންތަކުން ކުރެ އެއްވެސް ކަމަކުން އަސަރެއް ނުކުރުމެވެ. އޭނާ އެމަތިވެރިމާތް ޤުރުއާން އަޑުއަހައި އުޅެނީ އާދައިގެ މީހެއްގެވާހަކައެއް އަހައި އުޅޭފަދައިންނެވެ. އަދި ކީއްތޯއެވެ. އަދި ކީރިތި ޤުރުއާން އެހުމާއި މެދު އޭނާގެ މޭވަނީ ދަތިކަމަކަށްވެފައެވެ. ވީމާ ޤުރުއާން ކިޔަވައި އެއިން ލިބިގަންނަންވީ ފައިދާ ލިބިގަތުމަކަށް އޭނާ ކުޅަދާނަވެގެންނުވެއެވެ. އެހެންކަމުން ދުވާލަކު އާދަކޮށް ކިޔެވުމަށް ހަމަޖެހިފައިވާ މިންވަރު، ތިލާވަތުކުރުމަކީވެސް އޭނާއަށްވާނެކަމެއްނޫނެއެވެ.
އިތުރު ހެއުކަންތައްކޮށް އުޅުމުގައި ފަރުވާކުޑަކުރުން.
ހެއު ޢަމަލުތައް ކުރުމުގައި ކަންނެތްވެ އުޅުމާއި އަޅުކަންކުރުމުގައި ފަރުވާ ކުޑަވެ އެކަމަށް އަޅައިލުން ނުބެހެއްޓުމުންނެވެ.
ވީމާ ނަމާދު އަދާކޮށްއުޅޭ ހުށީ ހަމައެކަނި ކުރެވޭ ޙަރަކާތްތަކެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ކޮޅަށްހުރުމާއި ގުދުވުމާއި އިށީނުމެކެވެ. އޭގައި އެއްވެސް އަސަރެއް ނުވާނެއެވެ. ހުއްޓިހުރުން ބޭނުންވާހުށީ އެންމެފަހަތު ސަފުގައެވެ. ރަވާތިބު ސުންނަތާއި ނާފިލް ނަމާދާއި ވިތުރިފަދަ ކަންކަމަށް އެއްވެސް ފަރުވާއެއް ނުބަހައްޓާނެތެއެވެ.
އަޅުކަންކުރުމުގައި ފަރުވާކުޑަކޮށް އެކަން އުނިކޮށް އުޅޭމީހުނާއި އެކުގައި އުޅުމަށްދިމާވުން.
ޝައްކެއްނެތެއެވެ. އަޅުކަން ކުރުމަށް ފަރުވާކުޑަކޮށް އެކަމަށް ކަމޭނުހިތާ މީހުންނާއި އެކުގައި އުޅުމަށް ދިމާވުމަކީ އަޅުކަންކުރުމަށް އުނިކަމާއި ފަރުވާކުޑަކުރުމުގެ ސަބަބުތަކުގެ ތެރެއިން އެއްސަބަބެއެވެ. އެގޮތަކީ އިންސާނާވާހުށީ އޭނާގެ އެކުވެރިޔާގެ ދީނާއި ގޮތުގައިއެވެ. މިފަދަ ޙާލަތުގައި ޒުވާނާ އަބަދުވެސް ބަލާނީ އަދި ދެކޭނީ އޭނާގެ އެކުވެރިންގެގޮތާއި ނަމޫނާއެވެ. ދެންފަހެ ޒުވާނާ އޭނާގެ އެކުވެރިންނަށް ބަލާ މިބެލުން ފަހަރުގައި އެމީހުންނާއި އެއްގޮތަށްއުޅުމަށް މަޖުބޫރުކުރުވާނެއެވެ. އަދި އެ އެކުވެރިންއުޅޭ ގޮތާއި ނޭދެވޭ ކަންތައްތަކަށް މީނާވެސް ރުހި އެކަން ޤަބޫލުކުރާނެއެވެ. މިކަމުގައިވާ ބިރުވެރިކަމަކީ ފޮރުވެ ވަންހަނާވެގެންވާނެކަމެއް ނޫނެއެވެ.
ޝައިތާނާގެ ކެހިދިނުމާއި އެސޮރުގެ ވަސްވާސްތައް.
ހަމަކަށަވަރުން ޝައިތާނާ މުސްލިމުންނަށް އެތައްގޮތަކަށް އެކިވައްތަރަކަށް ކެހިދޭނެއެވެ. އޭގެތެރެއިން ބައެއްކަންތަކާއި ގޮތްތަކަކީ ސުންނަތްތަކާއި އިތުރު އަޅުކަން ފަހުންކުރުމަށް ދޫކޮށްލުމެއެވެ. މިގޮތުގެ މަތީން ވަރަށްގިނަބަޔަކު މިފަދަ އަޅުކަންތައް ކުރުން ދޫކޮށްލައެވެ. އެއީ އެމީހުންކުރަމުން އަންނަ މަސައްކަތްތައް ފުރިހަމަވެއްޖެއުމަށް ދާންދެނެއެވެ. އަދި އަނެއްބަޔަކު ދެކެނީ މަސައްކަތްތައް ފުރިހަމަ ކުރުމަށްފަހު ގޭގައި އެ އަޅުކަންތައް ކުރުމަށް ލަސްކުރުމެއެވެ. އެންމެފަހުގެ ނަތީޖާއަކީ ހަނދާންނެތުމުގެ ޢާލަމަށް އެކަންގޮސް ހަމަޖެހުމެއެވެ.

ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ އަޅުކަންކުރެއްވުމުގެ ތެރެއިން ހިމެނޭ ބައެއް ކަންތައްތައް:
1- كَانَ رسول الله صلى الله عليه وسلم ( يَسْجُدُالسَّجِدَةَ مِنْ ذاَلِكَ قَدْرَمَايَقْرَأ أَحَدُكُمْ خَمْسِيْنَ آيَةَ قَبْلَ أَنْ يَرْفَعَ رَأْسَهُ) ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ސަޖިދަ ކުރައްވައި އެސަޖިދައިން، އިސްތަށިފުޅު އުފުއްލަވާލެއްވުމުގެ ކުރިން ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކު (ކީރިތި ޤުރުއާނުން) ފަންސާސް އާޔަތް ކިޔަވާހާ އިރު އޮންނަވައެވެ. (ބުޚާރީގެ ރިވާޔަތުން ބައެއް)
2- كَانَ رسول الله صلى الله عليه وسلم ( إِذَا قَامَ فِيْ صَلاَتِهِ طَأْ طَأَ رَأْسَهُ تَوَاضُعًا لِلَّهِ تَعَالَى، وَلَمْ يَلْتَفِتْ وَلَمْ يَتَكَلَّمُ) ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ އެކަލޭގެފާނުގެ ނަމާދުފުޅުގައި ކޮޅަށް ހުންނަވައިފި ހިނދެއްގައި ﷲ ތަޢާލާއަށް ތަވާޟުޢު ވެރިވުމުގެ ގޮތުން އިސްތަށިފުޅު ތިރިކޮށްލައްވައި އިސްޖައްސަވައެވެ. އަދި އެއްފަރާތުން އަނެއްފަރާތަށް އެބުރިނުބައްލަވައެވެ. އަދި ވާހަކަފުޅެއްނުދައްކަވައެވެ. (އަލްބާނީ އެކުލަވާލައްވާފައިވާ "ޞިފަތު ޞަލާތިއްނަބިއްޔި" އިންނެގިފައިވާބަސްފުޅެކެވެ.)
3- كَانَ رسول الله صلى الله عليه وسلم ( إِذَاصَلّى الْفَجْرَ، جَلَسَ فِيْ مُصَلاَّه‘ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ) (رواه مسلم). ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ފަތިސްނަމާދު ކުރައްވައިފި ހިނދެއްގައި އިރުއަރަށްޖައުމަށް ދާންދެން ނަމާދު ކުރެއްވެވިތާނގައި އިންނަވައެވެ.
4- كَانَ رسول الله صلى الله عليه وسلم ( يَصُوْمُ ثَلاَثَةَ أَيَّامٍ مِنْ كُلِّ شَهْرٍ ) حديث: (حسن من رواية أحمد). ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ކޮންމެ މަހެއްގައި ތިން ރޯދަހިތްޕަވައެވެ.
5- كَانَ رسول الله صلى الله عليه وسلم ( يَتَحَرَّى صِيَامَ يَوْمِ الأِثْنَيْنِ وَالْخَمِيْسِ ). (زادالمعاد). ހޯމަދުވަހާއި ބުރާސްފަތި ދުވަހާއި ދެދުވަހުގައި ރޯދަ ހިތްޕެވުމަށް ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ އެދިވަޑައިގެން މަސައްކަތް ކުރައްވައެވެ.

ޢަބްދުﷲ ބިން ޢުމަރު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުމާގެ އަޅުކަން
طوارس ވިދާޅުވިއެވެ. އިބްނު ޢުމަރު ފަދައިން ނަމާދުކުރައްވާ އެހެން އެއްވެސް މީހަކު އަހުރެންނުދެކެމެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ މޫނުފުޅާއި ދެއަތްތިލަފުޅާއި އަދި ދެފައިތިލަފުޅު ހުންނަނީ ވަރަށްބޮޑަށް ޤިބްލައަށް ކުރިމަތި ކުރައްވައިގެންނެވެ. އަދި ނާފިޢުގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ޟުޙާނަމާދުގެ ވަގުތާއި ހަމައަށް މަސްޖިދުއްނަބަވީގައި އިބްނު ޢުމަރު އިށީދެވަޑައިގެން އިންނަވައެވެ. މެންދުރާއި ޢަޞުރަށް އަވަސްވެ ވަޑައިގެންނަވައެވެ. އަދި ހާރުދަން މަތިވެއްޖިއްޔާ އިށީދެވަޑައިގެން ފާފަ ފުއްސެވުމަށާއި ދުޢާ ކުރެއްވުން މަތީގައި ފަތިސްވެއްޖައުމަށްދާންދެން އުޅުއްވައެވެ. އަދި ރޯދަ ހިއްޕަވަން ފައްޓަވައިފިނަމަ އެއަޅުކަންމަތީ ދެމިހުންނަވައެވެ. އެއީ އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން އެކަން އެގިއްޖައުމަށް ދާންދެނެއެވެ. އަދި ހުކުރުގެ ކުރީވަގުތުގައި ނަމާދުކުރެއްވުން ދިގު ކުރެއްވައެވެ. އަދި ހުކުރުނަމާދަށްފަހު އެކަލޭގެފާނުގެ ގަނޑުވަރުކޮޅުގައި ދެ ރަކްޢަތް ނަމާދު ކުރައްވައެވެ.

އަލްއިމާމު އަޙްމަދު ބިން ޙަންބަލްގެ އަޅުކަން
އަލްއިމާމު އަޙްމަދު ބިން ޙަންބަލްގެ ދަރިކަލުން ޢަބްދުﷲ ވިދާޅުވިއެވެ. (ތިމަންނަގެ ބައްޕާފުޅު ރެއާއި ދުވާލު ތިންސަތޭކަ ރަކްޢަތް ކުރައްވައެވެ. މިފަދައިން އަޅުކަމުގައި ހުންނަވަނިކޮށް އާލާސްކަންފުޅު ގައި ޖެހި ހަށިކޮޅުނިކަމެތިވުމުން ސަތޭކަފަންސާސް ރަކްޢަތް ހަމަޖައްސެވިއެވެ. އޭރު އެކަލޭގެފާނުގެ ޢުމުރުފުޅުން އަށްޑިހަ އަހަރުވެދާނެއެވެ. އަދި ބައްޕާފުޅު ހަތްދުވަހުގެ މުއްދަތުގައި ކީރިތި ޤުރުއާންކިޔަވައި ވިދާޅުވެ ޚަތިމްކުރައްވައެވެ. އަދި ދުވާލުގެ ނަމާދުތައް ފިޔަވައި ހަތްރޭގެ މުއްދަތުގައި ކުރައްވަވާ ނަމާދުތަކުގައި ޤުރުއާން ޚަތިމު ކުރައްވައެވެ. އަދި ޢިޝާ ނަމާދަށްފަހު ކުޑައިރުކޮޅަކު އަވަހާރަލައްޕަވައެވެ. އެއަށްފަހު ތެދުވެވަޑައިގެން ނަމާދުކުރެއްވުމާއި ދުޢާކުރެއްވުން މަތީގައި ފަޖުރުލައްޖައުމަށްދާންދެން ހުންނަވައެވެ. (مناقب الإمام أحمدبن حنبل ابن الجوزي).

އަލްއިމާމުއް ޝާފިޢީގެ އަޅުކަން
އަލްއިމާމުއް ޝާފިޢީ ރޭގަނޑު ތިންބަޔަށް ބައްސަވާލައްވައެވެ. ތިންބައިން ފުރަތަމަބައިގާ ލިޔުއްވައި އުޅުއްވައެވެ. ދެވަނަބައިގައި ނަމާދުކުރައްވައެވެ. ތިންވަނަބައިގައި އަވަހާރަފުޅު ލައްޕަވައެވެ. އައްޝާފިޢީ ވިދާޅުވާކަމުގައިވެއެވެ. ދުނިޔޭގެ ފައިދާއެއްނެތް ތަކެތިހޯދުމާއި ލިބިގަތުމަށް އެދި އުޅުމަކީ ޢުޤޫބާތެކެވެ. ﷲ ތަޢާލާ އެކަމުން ތައުޙީދުގެ އަހުލުވެރިންނަށް ޢުޤޫބާތް ދެއްވަނީއެވެ. އަދި އަލްއިމާމުއް ޝާފިޢީ އަސާއެއް ހިއްޕަވައިގެން ހިންގަވާ ވަޑައިގެން އުޅުއްވައެވެ. އެކަމާއިމެދު ދެންނެވުނެއެވެ. ޖަވާބުގައި ވިދާޅުވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އަހަންނަކީ ދުނިޔެދޫކޮށްދާ ދަތުރުވެރިއަކީމެވެ. އަދި ކޮންމެވެސް މީހަކު އައްޝާފިޢީއާއި ކޮންމެވެސް ކަމަކާއިމެދު ސުވާލުކުރިއެވެ. އަދި އެމައްސަލައާއިމެދު ނަބީ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ އަރިހުން އެވެނިހެން ޙަދީޘްރިވާ ވެފައިވެއެވެ. އަދި އެމީހަކު ޝާފިޢީގެފާނަށް ދެންނެވިއެވެ. އޭ އަބޫ ޢަބްދުﷲ އެވެ! ކަލޭގެފާނު މިފަދައިން ވިދާޅުވީމުހެއްޔެއެވެ؟ (މިއަޑު އައްސަވާފައި) އައްޝާފިޢީ ވިދާޅުވިއެވެ. އަހުރެން ހިނގާއުޅުމަށްވަނީ ކޮންބިމެއްހެއްޔެއެވެ؟ އަދި އަހުރެންނަށް ހިޔާވަހިކަންދޭހުށީ ކޮން އުޑެއްހެއްޔެއެވެ؟ އެއީ ނަބީ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ އަރިހުން އަހުރެން ޙަދީޘެއް ރިވާކޮށް އެއާއި އެއްގޮތަށް ނުބުނި ނަމައެވެ. އާދޭހެއެވެ. އަހުރެންނަށްހުރީ އެ ޙަދީޘްފުޅު އަހައި، އެއާއި އެއްގޮތަށް ބުނެ ޢަމަލުކުރުމެވެ.

އަލްއިމާމު އަބޫ ޙަނީފާގެ އަޅުކަން
އަލްއިމާމު އަބޫ ޙަނީފާ ނަމާދު ކުރައްވަވާ ގިނަކަމުން އެއީ (ބިމަށްހަރުކޮށްފައިވާ) ކަޑައެކޭ ބުނެވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނާއި މެދު ނަޤުލު ވެވިފައިވެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އެކަލޭގެފާނު ސާޅީސް އަހަރުގެ ދިގުމުއްދަތުގައި ޢިޝާނަމާދަށް ކުރައްވަވާ ވުޟޫއިން ފަތިސްނަމާދު ކުރައްވައެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ވަރަޢަވެރިކަމާއި ތަޤްވާގެތެރެއިންވެއެވެ. އޭނާގެ އަތްޕުޅުން ދަރަނިނަގާފައިވާ މީހެއްގެ ފާރެއްގެ ހިޔަލުގައިވެސް އިށީދެވަޑައި ނުގަންނަވައެވެ. އަދި ޢާއްމުކޮށް އެކަލޭގެފާނު ރޭގަނޑުގައި ކީރިތި ޤުރުއާން ކިޔަވައި ވިދާޅުވެ އުޅުއްވައެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ އަވައްޓެރީން އޭނާގެ ރުއިމުގެ އަޑުއަހާފައި އޭނާގެމައްޗަށް އެމީހުންގެ ހިތުގައި ރަޙުމާއި އޯގާވެރިކަން އުފެދެއެވެ. އަދި އަލްއިމާމު އަބޫ ޙަނީފާ އަވަހާރަވިތާގައި އިންނަވައިގެން (އެކަލޭގެފާނު ދުނިޔޭގައި ހުންނެވިއިރު) ހަތްހާސް ފަހަރު ކީރިތި ޤުރުއާން ޚަތިމު ކުރެއްވި ކަމުގައިވެއެވެ.

އަދި އެކަލޭގެފާނު ދައްކަވާފައިވާ، ވާހަކަފުޅުތަކުގެ ތެރެއިންވެއެވެ. (ހަމަކަށަވަރުން ދުނިޔެ އަކީ ﷲ ތަޢާލާއަށް އުރެދެވޭތަނަކަށްވާތީ ދުނިޔެއަށް ތިބާ ރުޅިއަންނަކަމުގައި ނުވިނަމަ ހަމަކަށަވަރުން ދުނިޔެތިބާއަށް ރުޅިއަންނާނެއެވެ.)

ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙަދީޘްފުޅުކުރެއްވިއެވެ. (اِيَّاكُمْ وَمُحَقَرَّاةِ الذُّنُوْبِ ,فَإِنَّ هُنَّ يَجْتَمِعْنَ عَلَى الرَّجْلِ حَتَّى يُهْلِكَهُ). ފާފަތައް އާދައިގެ ނިކަމެތިކަމެއްކަމުގައި ދުށުމާއިމެދު ބިރުވެތިވެ އެކަމުން ދުރުވެގަންނާށެވެ. އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން އިންސާނާ ހަލާކޮށްލައިފުމަށް ދާންދެން އެފާފަތައް އޭނާގެމައްޗަށް އެއްވަމުން ޖަމަޢަވަމުން ދެއެވެ. (المسند من حديث ابن مسعود).
ނަމާދުތައް އޭގެވަގުތު ތަކުގައިކުރުމުން ﷲ ތަޢާލާ ހަނދުމަކޮށް އުޅޭށެވެ. އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން ނަމާދަކީ އެއްނަމާދު އަނެއްނަމާދާއި ދެމެދުގައި ކުރެވޭ ކުދި ފާފަތަކުގެ ކައްފާރާއެކެވެ. ހަމައެފަދައިން ރޯދައާއި ކަޢްބަތުﷲ އަށް ގޮސް ޙައްޖުވުމެވެ.

މިފަދައިބުރަތްތެރި ދަރުސްތަކުން އިބުރަތްލިބި ތިމާމެންގެ ޢަމަލުތައް އިސްލާހުކުރެވޭތޯ މަސަތްކަތް ކުރައްވާށެވެ.